خیارات

خیارات جمع خیار است و در اصطلاح حقوقی به معنی اختیار بر هم زدن عقد و قرارداد است . هریک از خیارات ، بعد از فوت ، به وارث منتقل می شود . می توان سقوط تمام یا بعضی از خیارات را در ضمن عقد شرط نمود . برخی از خیاراتی که در قانون مدنی آمده است از این قرارند : 

1-خیار مجلس  2-خیار شرط  3-خیار تاخیر ثمن  4-خیار رویت و تخلف وصف  5-خیار غبن  

6-خیار عیب   7-خیار تدلیس

1. خیار مجلس

یعنی هر یک از متبایعین ، بعداز عقد ، فی المجلس و مادام که متفرق نشده اند ، اختیار فسخ معامله را دارند .

2. خیار شرط

در عقد بیع ممکن است شرط شود که در مدت معیین برای بایع یا مشتری یا هر دو یا شخص خارجی اختیار فسخ معامله باشد . اگر ابتدای مدت خیار ذکر نشده باشد ، ابتدای آن از تاریخ عقد محسوب است وگرنه تابع قرارداد متعاملین است .اگر برای خیار شرط ، مدت معیین نشده باشد ، هم شرط خیار و هم بیع باطل است .

3. خیار تاخیر ثمن

هر گاه مبیع ، عین خارجی یا در حکم آن بوده وبرای تادیه ثمن یا تسلیم مبیع میان متبایعین ، مهلتی معین نشده باشد ، چنانچه سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت نه بایع مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد ، بایع در فسخ معامله مختار می شود . اگر بایع به نحوی از انحاء مطالبه ثمن نماید و به قراین معلوم گردد که مقصود ، التزام به بیع بوده است ، خیار او ساقط خواهد شد . هرگاه بایع در ظرف سه روز از تاریخ بیع ، تمام مبیع را تسلیم مشتری کند یا مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد ، دیگر برای بایع اختیار فسخ نخواهد بود . اگرچه به نحوی از انحاء مبیع به بایع و ثمن به مشتری برگشته باشد. اگر مشتری ثمن را حاضر کرد که بدهد و بایع از اخذ آن امتناع نمود ، خیار فسخ نخواهد داشت . این خیار مخصوص بایع است و مشتری از جهت تاخیر در تسلیم مبیع این اختیار را ندارد . تسلیم بعض ثمن یا دادن آن به کسی که حق قبض ندارد ، خیار بایع را ساقط نمی کند .

4. خیار رویت و تخلف وصف

هرگاه کسی مالی را ندیده و آن را فقط به وصف بخرد ، اگر بعد از دیدن دارای اوصافی (که ذکر شده است) نباشد ، مختار می شود که بیع را فسخ کند یا به همان نحو که هست قبول نماید . اگر بایع ، مبیع را ندیده ولیمشتری آن را دیده باشد و مبیع اوصافی که ذکر شده ، را نداشته باشد فقط بایع خیار فسخ خواهد داشت . هر گاه مشتری بعضی از مبیع را دیده و بعض دیگر را به وصف یا از روی نمونه خریده باشد و آن بعض ، مطابق وصف یا نمونه نباشد ، می تواند تمام مبیع را رد یا تمام آن را قبول کند. هرگاه یکی از متبایعین مالی را سابقا دیده و به اعتماد رویت سابق ، معامله کند و بعد از رویت معلوم شود که مال مذبور اوصاف صابق را ندارد ، اختیار فسخ خواهد داشت .

5. خیار غبن

منظور از خیار غبن این است که فروشنده مال موضوع قرارداد را به قیمتی بیشتر از نرخ روز یا نرخ معاملاتی بفروشد . اگر این تفاوت قیمت زیاد باشد ، به آن غبن فاحش می گویند . هر یک از متعاملین که در معامله ، غبن فاحش داشته باشد ، بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند . غبن در صورتی فاحش است که عرفا قابل مسامحه نباشد . اگر مغبون ، در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است ، خیار فسخ نخواهد داشت . در تعیین مقدار غبن ، شرایط معامله نیز باید منظور شود . خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است . اگر کسی که طرف خود را مغبون کرده است ، تفاوت قیمت را بدهد ، خیار غبن ساقط نمی شود مگر اینکه مغبون به اخذ تفاوت قیمت راضی گردد .

6. خیار عیب

اگر بعد از معامله مشخص شود که مبیع ، معیوب بوده مشتری در قبول مبیع معیوب با اخذ ارش (تفاوت جنس سالم وجنس معیوب) یا فسخ معامله مختار است . خیار عیب وقتی برای مشتری ثابت می شود که عیب ، مخفی و موجود در حین عقد باشد . منظور از عیب مخفی آنست که مشتری در زمان بیع ، عالم به آن نبوده است اعم از اینکه این عدم علم ناشی از آن باشد که عیب واقعا مستور بوده است یا اینکه ظاهر بوده ولی مشتری ملتفت آن نشده است .

7. خیار تدلیس

تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود . اگر بایع ، تدلیس نموده باشد ، مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت و همچنین اگر بایع نسبت به ثمن مشخصی فریب خورده باشد، (تدلیس مشتری) حق فسخ خواهد داشت .