تاریخچه گچ

تاریخ استفاده بشر از سنگ گچ به عنوان اندود گچى براى سفیدکارى دیواره مقبره ها به پنج هزار سال پیش در کشور مصر مى رسد. در ایران نیز گچ رابطه نزدیکى با صنعت ساختمان سازى داشته و از قدیم یکى از مصالح ساختمانى سنتى ایران بوده است. گچ در بیشتر ساختمان هاى باستانى که تاکنون باقى مانده اند، به صورت آثار گچ برى هاى زیبا دیده مى شود.

تا قبل از سال 1349 در ایران گچ تنها به صورت ابتدایى و با تکنولوژى پایین و به روش سنتى تولید مى شد، ولى عدم تولید انبوه و نامرغوب بودن محصول و نیز بالابودن قیمت تمام شده انگیزه لازم براى تاسیس کارخانجات گچ ماشینى در ایران را فراهم نمود. اولین کارخانه گچ ماشینى درایران، گچ فارس با ظرفیت 500 تن در روز بود که موجب تحول بزرگى درصنعت گچ ایران شد. هم اکنون در گوشه و کنار کشور کارخانجات گچ ماشینى متعدد دیگرى احداث شده اند که بیشتر براى مصارف ساختمانى بکار مى روند.

اصلاح خواص گچ و دوام گچ به وسیله مواد افزودنی

10

گچ ماده‌ای است که در ساختمان مورد مصرف فراوان دارد. امروزه در کشور ما، مصرف عمدة گچ در ساختمانسازی بیشتر در اندود گچ و خاک و سفید کاری دیوارها و سقف‌ها و همچنین به عنوان ملات در اجرای سقف‌های طاق ضربی است. از آنجایی که ملات گچ هوایی است، بنابراین نمی‌توان آن را در محلهای نمناک و یا در ساختمانهای زیر آبی مصرف کرد. استفاده از فرآورده‌های گچی مانند تیغه‌ها و تخته‌های گچی و دیواره‌های خشک (dry wall) و غیره در بخش‌هایی از ساختمان که در معرض شرایط رطوبت قرار دارند، عملاٌ با مشکل مواجه است. استفاده از مواد افزودنی مناسب مانند پلیمرها در جهت ارتقای کیفیت گچ اعم از خواص فیزیکی، مکانیکی و دوام آن می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد و استفاده از فرآورده‌های گچی را گسترش دهد.

 تدوین روش ماشینی برای اندود گچ و خاک و سفیدکاری در دیواره‌های ساختمانی

11

انجام عملیات سفیدکاری با گچ و یا گچ و خاک برای دیوارهای ساختمانی به صورت ماشینی از اهداف اصلی پروژه مطرح شده است. با عنایت به زمان گیرش گچ، زمان ساخت و اتصال ملات گچ و یا گچ و خاک یا مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌باشد. در این پروژه با بررسی مواد مضاف مختلف، زمان گیرش گچ تحت کنترل مصرف‌کننده قرار گرفته است. با ساخت پمپ مخصوص انتقال ملات گچ به ماله بنایی نیز عملی گردیده است. با انجام عملیات اجرایی، راندمان اجرایی سفیدکاری با ماشین نیز به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.

 قدمت هنر گچ بری ایرانی به چه دوره ای می رسد؟

هنر گچ بری ایران در آخرین یافته ها متعلق به دوران ساسانی بوده است و گچ بری های ساسانی از معروف ترین گچ بری های دنیا است که اکنون در موزه های خارجی نگهداری می شود. گچ بری سنتی ایرانی در دنیا جزو معروف ترین هنرهای شناخته شده این کشور است.

* از انواع گچ بری

گچ بری سنتی ایران به آهک بری، کشته بری، کت بری، یک دنبره چدن کاری (برجسته کاری) و نازک کاری و رودرز تقسیم می شود که هر کدام ویژگی مخصوص خود را دارد. مثلا آهک بری جزو ساده ترین گچ بری هاست و کشته بری دارای زیرساختی با رنگ های قرمز، سبز، زرد، سفید است و آثار این نوع گچ بری در موزه ساعت و مجلس یافت می شود.

12

گچ بری دیگری که اهمیت بسیار دارد کت بری است که نقشه آن روی کاغذ کشیده می شود سپس روی محل گچ بری را سوزن زده و مراحل کار ادامه پیدا می کند که باز این نوع گچ بری را می توان در موزه ساعت دید.

یک دنبره گچ بری با نقشه های بند اسلیم و چدن کاری، از سخت ترین نوع گچ بری است که نه تنها کار زیادی را می طلبد بلکه ساعت های متمادی را باید روی این نوع گچ بری ها گذاشت تا به مرحله اجرا برسد.

«نازک کاری»، بیشتر روی گل و برگ های حاشیه و دور قاب ها به کار برده می شود و از جمله گچ بری های ترکیبی دیگر «رودرز» است یعنی گچ بری روی آیینه که از زیباترین انواع گچ بری است که بهترین آثار برجای مانده از این نوع در کاخ سردار اسعد و مسعودیه دیده می شود، به ویژه در قسمت ورودی روی سقف، تاج شاه و آرم های مخصوص آن دوران به صورت آیینه کاری و گچ بری کار شده است.

13

- گچ بری های مسجد جامع ورامین، ثبت احوال حسن آباد، مجلس بهارستان، خانه وثوق و امام جمعه، مرمت گچ بری خانه سردار اسعد، مناره خاتون در آذربایجان خانه سردار ماکو، امامزاده عبدالله بی بی سکینه ... مسجد اعظم ارومیه و ...
هر کدام از این بناها، سال ها و ماه های طولانی زمان برد تا مرمت گچ بری آنها به پایان رسید مثلا مرمت خانه سردار اسعد 5 سال به طور انجامید، زیرا طی 130 سال گذشته مرتبا روی گچ بری ها را با رنگ می پوشاندند و این رنگ ها به مرور زمان برجستگی گچ بری ها را پوشانده بود. بنابراین نخستین اقدام برای مرمت خانه سردار اسعد رنگ زدایی از گچ بری ها بود. گچ بری های مسجد جامع ورامین یکی دیگر از کارهای مرمتی بود که 6 ماه به طول انجامید. البته این بنا زیاد دارای گچ بری نیست زیرا گچ بری های اصلی آن به دلیل وقوع سیل در این ناحیه در سال های گذشته، به طور کلی از بین رفته و تنها گچ بری های بخش های بالای بنا باقی مانده بود.

14

 گچ بری «مناره خاتون» یکی از مهمترین مرمت ها در سال های اخیر بوده است. زیرا بررسی مرمت و احیای گچ بری این بنای تاریخی نه تنها کارشناسان و معماران و مرمت گران آذربایجانی نتوانسته بودند کاری کنند بلکه کارشناسان آلمانی نیز نتوانستند این گچ بری ها را مرمت کنند زیرا آنها نمی توانستند گچ ها را حفظ کنند تا ترک نخورد. آنها نمی دانستند که معماری این بنا همچون معماری بناهای ایرانی است زیرا زمانی این خطه جزو قلمرو ایران بزرگ بوده، در نتیجه از کارکرد اصول گچ بری سنتی ایرانی بی خبر بودند. پس از اینکه گروه معماران و مرمت کاران ایرانی وارد آذربایجان شد و شروع به کار کرد،‌ هیچ کس به موفقیت آنها امید نداشت. اما ترکیبی که برای حفظ گچ روی دیوارهای مناره خاتون به کار رفت. استفاده از «شیره توت» بود که در حفظ و نگهداری گچ بسیار عالی عمل می کند و این نکته ای بود که هیچ کدام از کارشناسان آلمانی نمی دانستند کارشناسان آلمانی بسیار متعجب بودند که چگونه گچ های ایجاد شده دچار ترک و شکستگی نمی شوند.

- زمان به کار برده شده برای ایجاد یک گچ بری بستگی به نوع آن و نقشی که باید در این گچ بری ها به کار برده شود، دارد. اما یک برجسته کاری ساده به اندازه 1 متر، حداقل چهار روز طول می کشد.

15

گچ بری در ایران قدمت بسیار طولانی دارد و مراحل بسیار مختلفی را در دوران های پشت سر گذاشته خود طی کرده است. اما نکته جالب توجه در گچ بری های ایرانی خطراتی بود که در گذشته شامل حال گچ برها می شد و آن به دلیل داربست های سستی بود که وجود داشت. به طوری که سالانه چندین گچ بر جان خود را از دست می دادند و یا اینکه معلول می شدند اما اکنون با گذشت زمان و ایجاد امکانات تا حدودی از این خطرات این موضوع کاسته شده است.

- ابتکار جالبی که در یکی از انواع گچ بری ها به کار می رفت استفاده از خورده شیشه های رنگی در کار گچ بری بود که کار را بسیار زیبا و چشم نواز می کرد.

برای تهیه این شیشه خورده ها، گچ برها آن را از بازار تهیه کرده و در هاون های مخصوصی می کوبند و بعد در کار گچ بری به کار می برند. اکنون این روش دیگر به کار گرفته نمی شود و به جای آن از کنتکس استفاده می شود.

 
 

 

 

	16