تاریخچه خانه بروجردی ها
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند.
خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود18سال توسط25نفرمعماروهنرمندبه طول انجامید.ودرزمان حکومت ناصرالدین شاه 1280-1292ساخته شد.واکنون حدود 130 سال از عمر این خانه سپری شده.

روش کاراستادعلی مریم کاشانی:شیوه کاراین استاداین گونه بوده که ابتداماکت ساختمان موردنظررامی ساخته وپس ازتاییدطرح توسط کارفرمانسبت به ساخت آن اقدام می کرده.تیمچه امین الدوله وخانه طباطبایی از آثاراوست.وی این خانه را باالهام ازشیوه معماری اصیل ایرانی ساخته است.
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم:
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است.
دلیل ساخت طاق گنبدی:یکی از دلایل ساخت وجودموریانه فراوان است.
نمای خانه های گرمسیری:سیم گل وکاهگل به رنگ روشن،وجودسایبان وسرتاس وکنسول درنماها
پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری
بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم
حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما
اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم
هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط

شرح پلان خانه بروجردی هامعماری داخلی وعملکردفضاها)
*مساحت 1700مترمربع-زیربنا1000مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای 3طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد20در30-
*دارای 3ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای 6عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.


تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
1.هشتی
2.راهرو و دهلیز
3.حیاط مرکزی مستطیل شکل20×30
4.بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
5.سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود20درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به 2بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
6.آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
7.بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد

انواع بادگیر: (یک سویه-چهارسویه-چندوجهی-مدور-)

بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.

بخش اندرونی:
1.دارای 9اتاق
2.دارای حیاط خلوت واتاق پنج دری ساده،صندوق خانه،اتاق نشیمن ویک سرداب بزرگ دربخش جنوبی آن
3.دربخش شمالی شامل حیاط مرکزی-تالارپذیرایی ست.


تامین نوردرخانه بروجردی ها:
نورهشتی:تعبیه روزنه ای درسقف
نورزیرزمین:دربخشی از دیوارها وزیرایوانهایاطاقچه ها،پنجره های مشبکی وجودداردکه نقش عبورجریان هواراایفا کرده وفضای راهروی زیرزمین را نیزروشن می کند.
نورآشپزخانه:آشپزخانه وانبارهای خانه درگوشه هاوقسمت هاییازخانه است که نیازبه نوروتهویه درآن جاهااندک است.
نورتالاراصلی:نوربه وسیله نورگیرفوقانی درسقف تامین می شود.

مصالح مورد استفاده درخانه بروجردی ها:
آجر-کاشی-سیم گل-گچ ورنگ درتزیینات
*آجر:کف فرش حیاط-اتاق ها-راهروها-
*کاهگل وسیم گل:پوشش دیوارهای بیرونی
*گچ: پوشش داخلی بعضی اتاقها
*رنگ روغن:پوشش تالاراصلی
همچنین این بنادارای تزیینات اندک کاشی،آجرچینی ساده،گچبری های زیباونفیس ونقاشی ورنگ آمیزی دربخش بیرونی وتزیینات آینه کاری دربخش اندرونی می باشد.

گرمی سوزنده آفتاب کاشان وقتی که از خیابان فاضل نراقی به خیابان علوی قدم می گذاری نم نمک صورتت را می سوزاند. در گوشه و کنار این خیابان بناها و خانه های تاریخی متعددی از پس یکدیگر قرار دارند. در میانه خیابان پس از عبور از کنار خانه تاریخی عامری ها - آنجا که دیوارهای آن تا وسط خیابان پیش آمده و حریم خود را از خیابان چند ده ساله بازپس گرفته است - وارد کوچه ای می شوی و چند قدم جلوتر، در میانه آن مقابل دری می ایستی که بر بالای آن بر کاشی های مزین به گل های اسلیمی، نوشته: اداره میراث فرهنگی کاشان. اینجا خانه تاریخی بروجردی ها است.
آنگاه که از در ورودی به سوی حیاط سرازیر می شوی، پله ها و دالانی نسبتا بلند و پیچ دار را پشت سر می گذاری، فضای زیبا و رویایی حیاط خانه چشمت را نوازش می دهد و آنگاه که به اندرونی و بیرونی خانه سرک می کشی از این همه زیبایی و جلال در شگفت می مانی!
اینجاست که ناخودآگاه بر استاد معمار این خانه آفرین می گویی که چگونه این چنین زیبا و موزون خشت و گل و گچ و آجر را در کنار هم به خانه ای چنین مجلل و باشکوه تبدیل کرده است!
خانه ای که اینک پس از حدود 150 سال استوار و پابرجاست و زیبایی های خود را آن چنان حفظ کرده که در گذر زمان چیزی از ابهت و چشم نوازی اش کاسته نشده!
خانه تاریخی بروجردی ها که در محله قدیمی سلطان امیراحمد کاشان قرار دارد، نمونه یکی از خانه های مسکونی دوره قاجار است که در سال 1280 هجری قمری توسط یکی از بازرگانان معروف کاشان، حاج سیدحسین نطنزی ساخته شده و برخی از تزئینات بدنه داخلی هشتی ورودی آن در سال 1295 هجری قمری به انجام رسیده است
خانه بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. خانه بروجردی ها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.
علاوه بر این هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می کنند.
اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن،
نقاشی های خانه بروجردی ها زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار "مرحوم میرزا ابوالحسن غفاری کاشان" (بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران) و برادرزاده اش "مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی" ملقب به "کمال الملک" ترسیم و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسیده است.
به طور کلی خانه بروجردی ها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال 1353 توسط دولت خریداری و با شماره 1082 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون مرمت بخش های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت های عمده خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.